ฟ้าทะลายโจร สมุนไพรที่ทรงคุณค่า สรรพคุณทางยา มากกว่าแค่ป้องกันไข้หวัด

          ถ้าพูดถึงสุภาษิต “หวานเป็นลม ขมเป็นยา” หลายคนก็คงนึกถึงฟ้าทะลายโจร นอกจากความขมของมันที่ทำให้หลายคนเบือนหน้าหนี แต่สรรพคุณทางยาของมัน ก็หาสมุนไพรอื่นใดมาเปรียบได้ เป็นสมุนไพรที่มีงานวิจัยรองรับเป็นจำนวนมาก มีสรรพคุณที่เรารู้จักกันดีในเรื่องรักษาโรคหวัด และป้องกันไข้หวัด แต่จริงๆแล้ว สมุนไพรชนิดนี้ยังมีสรรพคุณอื่นๆ อีกมากมายที่หลายคนยังไม่รู้ จะเป็นอย่างไรนั้น ลองมาติดตามบทความนี้กัน

          ฟ้าทะลายโจร (ชื่อวิทยาศาสตร์ Andrographis paniculata) คือ พืชชนิดหนึ่งอยู่ในวงศ์ Acanthaceae มีต้นกำเนิดมาจากประเทศอินเดีย ศรีลังกา พืชในตระกูล Andrographis มีอยู่ 26 ชนิด แต่ฟ้าทะลายโจร เป็นหนึ่งในพืชที่พูดถึงมากที่สุดในตระกูลนี้ เนื่องจากเป็นพืชที่มีสรรพคุณทางยามากมาย เป็นสมุนไพรที่อยู่ในตำรับยาอายุรเวทซึ่งเป็นตำรับยาการแพทย์แผนโบราณของอินเดีย  ส่วนการแพทย์แผนไทย ฟ้าทะลายโจรก็เป็นสมุนไพรที่นำไปใช้เป็นจำนวนมาก ช่วยในการรักษาและป้องกันโรคไข้หวัด เจ็บคอ รักษาอาการถ่ายเหลว นอกจากนี้ ยังมีบางตำรับยาที่ใช้สมุนไพรชนิดนี้ต้านพิษงูหรือพิษของแมลงบางชนิดอีกด้วย

          ชื่ออื่นๆของฟ้าทะลายโจร ได้แก่ หญ้ากันงู น้ำลายพังพอน ฟ้าสาง เขยตายยายคลุม สามสิบดี เมฆทะลาย ฟ้าสะท้าน

ลักษณะต้นฟ้าทะลายโจร

          ฟ้าทะลายโจร มีสารเคมีประกอบอยู่หลายชนิด โดยมีกลุ่มใหญ่ๆ ที่เรียกว่า Diterpenoid lactone เป็นกลุ่มสารเคมีหลัก และในกลุ่มนี้ มีสารประกอบที่พบได้มากที่สุดคือ Andrographolide ซึ่งเป็นสารสำคัญที่ทำให้สมุนไพรชนิดนี้มีรสขม แต่ก็เป็นสารที่มีสรรพคุณทางยามากมาย นอกจากนี้ยังมีสารอื่นๆที่มีประโยชน์อีก เช่น Neoandrographolide, 14-deoxyandrographolide, Arabinogalactin เป็นต้น โดยการศึกษาในหลอดทดลองและในสัตว์ทดลองพบว่าสมุนไพรชนิดนี้มีคุณสมบัติต้านเชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา เชื้อปรสิต ลดการอักเสบ เสริมภูมิคุ้มกัน เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ และยังช่วยยับยั้งการแบ่งเซลล์มะเร็งและลดการแพร่กระจายของเซลล์มะเร็งอีกด้วย

สารประกอบ Andrographolide เป็นสารรสขมที่พบได้มากในฟ้าทะลายโจร

          น่าจะเป็นหนึ่งในประโยชน์ของฟ้าทะลายโจรที่เราคุ้นเคยกันที่สุดแล้ว ซึ่งมีการศึกษามากมายที่รองรับคุณประโยชน์ของสมุนไพรชนิดนี้ ฟ้าทะลายโจรจะช่วยบรรเทาอาการของไข้หวัดได้ เช่น ลดอาการเจ็บคอ ลดอาการไข้ปวดเมื่อยตัวได้เป็นอย่างดี และยังช่วยลดระยะเวลาป่วยของไข้หวัด ทำให้หายได้ไวอีกด้วย โดยการรับประทาน ใช้ใบและกิ่ง 1 กำมือ (แห้งหนัก 3 กรัม สดหนัก 25 กรัม) ต้มน้ำดื่มก่อนอาหารวันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น หรือเวลามีอาการ แต่ถ้าใช้เป็นแคปซูลซึ่งสามารถหาซื้อได้ทั่วไป โดยรับประทานครั้งละ 1.5 – 3 กรัม วันละ 4 ครั้งหลังอาหารและก่อนนอน ควรรับประทานภายใน 72 ชั่วโมงแรกที่เริ่มมีอาการไข้หวัด และไม่ควรรับประทานติดต่อกันเกิน 3 วัน หากอาการยังไม่ดีขึ้น ควรหยุดและไปพบแพทย์

          นอกจากการรักษาแล้ว ยังมีสรรพคุณในการป้องกันโรคหวัด โดยการรับประทานวันละ 1-2 แคปซูล ต่อเนื่องกันไม่เกิน 3 เดือน จะช่วยป้องกันไข้หวัดได้

ฟ้าทะลายโจรช่วยบรรเทาอาการและป้องกันไข้หวัดได้

วิตามินซี แก้หวัด ได้ผลจริงหรือ หนึ่งคำถามที่หลายคนสงสัย

          แก้ปัญหาท้องเสียแบบไม่ติดเชื้อ เช่น อุจจาระไม่เป็นมูกหรือมีเลือดปน ไม่มีไข้ โดยการนำทั้งต้นมาผึ่งลม หั่นชิ้นเล็ก 1 กำมือ ต้มเอาน้ำดื่มตลอดวัน หรือรับประทานเป็นแคปซูลครั้งละ 500 มิลลิกรัม – 2 กรัม วันละ 4 ครั้ง หลังอาหารและก่อนนอน

          ต้านเชื้อโรค สาร Arabinogalactan มีฤทธิ์ในการต้านเชื้อแบคทีเรีย Escherichia coli และ Pseudomonas aeruginosa ซึ่งเป็นเชื้อแบคทีเรียก่อโรคในมนุษย์ที่พบบ่อย และยังมีรายงานว่ามีฤทธิ์ต้านเชื้อรา Candida albicans ได้ นอกจากนี้สารสกัดจากรากมีฤทธิ์ต้านเชื้อมาลาเรียอีกด้วย

          ลดการอักเสบ ในงานวิจัยจากหลอดทดลอง พบว่าสารสกัดจากฟ้าทะลายโจรหลายชนิด ช่วยยับยั้งการหลั่งสารที่ทำให้เกิดการอักเสบได้จริง ในผู้ป่วยที่เป็นโรคข้อเข่าเสื่อมอักเสบ (Osteoarthritis) รับประทานสารสกัดฟ้าทะลายโจร 300 – 600 มิลลิกรัมต่อวัน นาน 12 สัปดาห์ ก็จะช่วยบรรเทาอาการข้อเข่าเสื่อมอักเสบได้ และยังมีประโยชน์กับผู้ป่วยที่เป็นโรคลำไส้อักเสบ (Ulcerative colitis) โดยการรับประทานสารสกัดฟ้าทะลายโจร 1.2 – 1.8 กรัมต่อวันนานต่อเนื่อง 8 สัปดาห์

          สารต้านอนุมูลอิสระ จากงานวิจัยในสัตว์ทดลอง พบว่าการให้สารสกัดจากฟ้าทะลายโจรมีฤทธิ์ช่วยต้านอนุมูลอิสระได้ดี ซึ่งสารต้านอนุมูลอิสระมีความสำคัญอย่างไร สามารถอ่านเพิ่มเติมได้ที่ เคล็ดลับป้องกันโรค วิตามินอี ช่วยอะไร และ วิตามินอี

วิตามินอี ประโยชน์ดี ๆ ที่คุณไม่ควรมองข้าม

          เสริมภูมิคุ้มกัน ฟ้าทะลายโจรช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันแบบจำเพาะ (Antibody) เพื่อต่อต้านสิ่งแปลกปลอม และยังช่วยเสริมภูมิคุ้มกันแบบไม่จำเพาะโดยการกระตุ้นเม็ดเลือดขาวให้จับกินเชื้อโรคได้ดียิ่งขึ้น นอกจากนี้มีงานวิจัยที่พบว่าสารสกัดบางตัวช่วยเพิ่มการสร้างเม็ดเลือดขาวในร่างกายได้อีกด้วย

          กำจัดเซลล์มะเร็ง โดยงานวิจัยส่วนใหญ่ในหลอดทดลองและสัตว์ทดลองพบว่าสารสกัดบางชนิดช่วยยับยั้งการแบ่งเซลล์มะเร็งได้ เช่น มะเร็งลำไส้ใหญ่ มะเร็งเต้านม และมะเร็งเม็ดเลือดขาวเป็นต้น

1. อาการแพ้ยา เช่น ผื่นคันขึ้นตามร่างกาย หน้าบวม ปากบวม หรือถ้าเป็นการแพ้แบบรุนแรง (Anaphylaxis) คือมีอาการทางระบบผิวหนังเช่นผื่น หน้าบวม ปากบวม ร่วมกับมีอาการข้อใดข้อหนึ่งดังต่อไปนี้ คือ อาการหอบเหนื่อย รู้สึกจุกแน่น หายใจไม่ได้ ความดันโลหิตต่ำ อาการระบบทางเดินอาหารเช่นปวดท้อง อาเจียน ถ่ายเหลว ควรหยุดยาแล้วรีบพบแพทย์โดยเร็วที่สุดและไม่ควรใช้สมุนไพรชนิดนี้อีก
2. อาการไม่พึงประสงค์ อาจทำให้เกิดอาการผิดปกติของทางเดินอาหารได้ เช่น ปวดท้อง รู้สึกมวนท้อง คลื่นไส้ เบื่ออาหาร วิงเวียนศีรษะ หรือมีอาการใจสั่นได้ ถ้ามีอาการแบบนี้ควรลดปริมาณยาลงก่อน ถ้าหากลดแล้วยังมีอาการอยู่ควรหยุดยา
3. หากใช้ฟ้าทะลายโจรเป็นเวลานาน อาจทำให้มีอาการชาที่แขนขา หรือมีอาการอ่อนแรงได้ โดยตามศาสตร์การแพทย์แผนไทย สมุนไพรชนิดนี้เป็นสมุนไพรฤทธิ์เย็น ซึ่งหากใช้ปริมาณมากและนาน จะทำให้ร่างกายมีปริมาณความเย็นเกินไปจนมีอาการแขนขาชาอ่อนแรงตามที่กล่าวมาได้
4. ห้ามใช้ในหญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตร เนื่องจากไม่ปลอดภัยกับเด็กในครรภ์
5. ไม่ควรใช้ในผู้ป่วยโรคตับและไต
6. ระวังการใช้ฟ้าทะลายโจรร่วมกับยาอื่นๆ เนื่องจากสมุนไพรนี้อาจทำให้เสริมหรืออ่อนฤทธิ์ของยาอื่นๆได้ โดยเฉพาะยากลุ่มต้านการแข็งตัวของเลือด (เช่น Warfarin) ยาต้านการเกาะกลุ่มของเกล็ดเลือด (เช่น Aspirin) ยาลดความดันโลหิตสูง และยาที่มีกระบวนการเมทาบอลิซึมผ่านเอนไซม์ CYP450 ซึ่งหากท่านกำลังรับประทานยาใดๆเป็นประจำ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ เพื่อประโยชน์และความปลอดภัยสูงที่สุด

อาการไม่พึงประสงค์ที่พบได้คือปวดท้อง มวนท้อง คลื่นไส้

          ฟ้าทะลายโจร เป็นสมุนไพรที่มีสรรพคุณทางยามากมาย และมีการนำไปศึกษาวิจัย จนมีความน่าเชื่อถือที่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้จริง ทั้งบรรเทาอาการของไข้หวัด ลดระยะเวลาอาการป่วยของไข้หวัด ป้องกันโรคหวัด ลดการอักเสบ เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ และยังช่วยเสริมภูมิคุ้มกันอีกด้วย อย่างไรก็ตามการรับประทานสมุนไพรนี้ในปริมาณที่สูงและนานอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงได้ และผู้ที่มีโรคประจำตัวที่ต้องรับประทานยาเป็นประจำ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อน ทั้งนี้เพื่อให้เกิดความปลอดภัยและให้ได้ประโยชน์สูงสุดนั่นเอง

แหล่งอ้างอิง

1. Okhuarobo A, Falodun JE, Erharuyi O, Imieje V, Falodun A, Langer P. Harnessing the medicinal properties of Andrographis paniculata for diseases and beyond: a review of its phytochemistry and pharmacology. Asian Pac J Trop Dis. 2014 Jun;4(3):213–22.
2. ANDROGRAPHIS: Overview, Uses, Side Effects, Precautions, Interactions, Dosing and Reviews [Internet]. [cited 2021 Jun 22]. Available from: https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-973/andrographis
3. Andrographis | Memorial Sloan Kettering Cancer Center [Internet]. [cited 2021 Jun 22]. Available from: https://www.mskcc.org/cancer-care/integrative-medicine/herbs/andrographis
4. https://med.mahidol.ac.th/altern_med/th/km/19jun2020-1729
5. https://www.nci.go.th/en/research/researhdivision/research_informationfarthalai.html
6. https://opendata.data.go.th/dataset/item_ef16a7ea-44b9-4bbc-92b2-ff2cb35a924d
7. https://www.cri.or.th/en/20090729.php
8. http://www.pn.psu.ac.th/H1N1/document/faq/Q5.pdf
9. https://www.dtam.moph.go.th/images/download/dl0113-18062564-05.pdf